İlk yazıyı bulan toplum Sümerler. Peki, sadece bu kadar mı?
Günümüzde akılda sadece ilk yazıyı bulan toplum olarak kalan Sümerler neden bu kadar önemli?
Günümüz Irak ve Kuveyt topraklarını kapsayan Mezopotamya'nın güney kısmına ilk olarak M.Ö. 4500-4000 yılları arasında yerleşik hayata geçmiş Obeyd olarak isimlendirilen ilk insanlar burada dokuma, ticaret ve çömlekçilik gibi işlerle uğraştılar. Günümüzde Sümerler olarak adlandırdığımız kısım ise M.Ö. 3300 yıllarında bu bölgeye (tahminlere göre Anadolu'dan) gelerek, daha sonrasında 300 yıl içerisinde dillerini tüm bölgede egemen hâle getirdiler. Bu yıllarda ülke artık 12 şehre ulaşmıştı ve toplum olarak adlandırabilecek şekildeydi. Bunlardan en bilinen şehir Uruk şehridir. Bir efsaneye göre şehrin etrafını kapatan duvarlar Gılgamış tarafından inşa edilmiş. Geçerliliğini kaybetmemiş bir belgeye göre Sümerlerin büyük selden (Great Flood) önce 8 kralı olmuş. Selden sonra parçalara ayrılan bu uygarlığı ilk olarak birleştirmeyi başaran Kiş'in kralı Etana, bunu M.Ö. 2800 yılında yapmıştır. Bundan sonra Kiş, Uruk, Ur ve Lagaş egemenlik için yüzyıllarca savaşarak Sümer'i daha da zayıf ve dışarıya karşı savunmasız hâle getirdi. Tabi hâl böyle olunca önce M.Ö. 2530-2450 yıllarında Elam, daha sonrasında Akad İmparatorluğunun lideri Sargon tarafından ele geçirildi. Hanedanlığı sadece 100 yıl hüküm sürse de şehir devletlerini birleştirdi ve tüm Ortadoğu medeniyetini etkileyen bir yönetim modeli yarattı.
Sümer diline geldiğimizde ise yaklaşık 1000 yıl bu coğrafyada hüküm sürdü ve sonrasında M.Ö. 2000 yılında yerini Akadca almış olsa da 2000 yıl daha çivi yazısı olarak kalmaya devam etti. Sümer çivi yazılarını günümüzde Britanya Müzesi'nde görebilirsiniz.
Genel olarak Sümerleri anladıysak çoğu kişi tarafından bilinmeyen bazı gerçeklere göz atabiliriz.
1. Zamanın en büyük şehri Uruk
En eski ve en köklü şehir olan Uruk'ta 40 bin ila 80 bin kişi yaşamıştır. Yapılar genellikle Sümer diniyle ilişkilendirilen, kademeli, piramit benzeri tapınaklar olan Zigguratların hakim olduğu, surlarla çevrili bir metropolden oluşuyordu. Malzeme olarak bataklık sazlarından veya kerpiçlerden inşa edilmiştir.
2. Tek kadın hükümdar
Az önce de bahsettiğim kralların olduğu listede M.Ö. 2500 civarında Kiş şehir devletinde tahta geçtiği varsayılan bir "kadın meyhaneci" Kubaba yer almakta. Kubaba'nın saltanatı veya iktidara nasıl geldiği hakkında çok az şey biliniyor, ancak listede "Kiş'in temellerini sağlamlaştırmak" ve 100 yıl süren bir hanedanlık kurmakla övülüyor.
3. İlk işlevsel takvimin icadı
M.Ö. 2100'lü yıllarda 12 aya bölünmüş ve yaklaşık her ayda 29-30 gün olan bu takvim günümüzde kullandığımız Miladi takvime oldukça yakın. Hatta bu takvimde kutsal günler ve tatil günleri de yer edinmiştir. Her şehrin kendi tarihleri olsa da genelde 1., 5., 7. ve 15. günler kutlanmıştır.
4. Bira?
Muhtemelen bu yazıyı okuyan 10 kişiden 9'u daha önce bir kere bira içmiştir. Peki birayı Sümerlerin bulduğunu biliyor muydunuz? Hatta bira yapmayı o kadar sevmişler ki Ninkasi isimli bira tanrıçaları bile var. Sümer'de çalışan kısım ödeme olarak güzel ve besleyici bira alırdı.
5. Benzersiz bir saç stili
Sümer'in sıradan erkeklerine ait birçok kabartma ve tasvirde saçları yanlarda ve arkada kısa, önde ise kıvırcık ve uzun gösterilmiştir! Bazı yerlerde tamamen kel ve sakalsız gösterilmişlerdir. Emin olamasak da bu toplumlarında bir eğilim olabilirdi. Antik dünyada saç ve sakal biçimleri genellikle bir kabilenin ya da toplumun belirgin bir işaretiydi. Sümerler kendilerini komşu kültürlerden ayırmak için muhtemelen bu tür benzersiz saç stillerini benimsemişlerdir.
Bu yazıda genel olarak Sümerleri kısaca anlattım ve bana göre güzel ve çoğu kişi tarafından bilinmeyen bazı gerçekleri sıraladım. Daha fazlasını okumak istiyorsanız bıraktığım linkleri inceleyebilirsiniz.
Zaman ayırdığınız için teşekkürler.